Hemingway ve Yazarlığın Ne Olmadığı Üzerine

İmge Yaratıcı Yazarlık kursundan daha önce Yazar Odası'nda şu yazıda söz etmiştik. İçinde herhangi bir yazar veya edebiyat dünyasından kimse barındırmayan bu yaratıcı yazarlık kursu, hiç de azımsanmayacak bir para karşılığında yaratıcı yazarlık teknikleri öğrettiklerini iddia etmekte. Üstelik yaratıcı yazarlıkla hiçbir ilgisi olmayan, aldıkları dilbilim ve Türkçe-edebiyat içerikli eğitimlerinde öğrendikleri bir takım şatafatlı söz sanatlarını yaratıcı yazarlık altında sunarak yapıyorlar bu işi. Ben de yazımda örnek derslerini, zamanında açık olan internet sitelerini eleştirmiştim. Ayrıca insanların bunca parasını alıp yaratıcı yazarlık teknikleri öğrettiğini iddia eden bu kişilerin videolarında Oğuz Atay’a ait olan Beyaz Mantolu Adam adlı öyküyü Falih Rıfkı Atay’ın olarak sunmalarından da bahsetmiştim. Kendileri bir süre sonra yazdığım blog girisinin altına uzun uzun yanıt verdiler. Ben de dürüstçesi pek de kısa olmayan biçimde yanıtlarına yanıt verdim. Ancak bu kadar uzun girileri herkesin okuyacağından o kadar da emin değilim açıkçası.

Asıl konuya geçmeden önce Oğuz Atay’la Falih Rıfkı Atay’ı karıştırmaları meselesine bir değinmek istiyorum. Kendileri bu hatalarından dolayı özür diliyorlar ve “Canım yaptık bir defa bir hata, siz ve internette eleştiri yönelten diğer insanlar asıl konuyu gözden kaçırmasınlar” demekteler. Mesele şu ki eğer birileri kişiye özel ders için 2400 TL, 5-8 kişilik gruplar için de kişi başına 800 TL gibi ücretler alıp bir de bir öyküyü, hele ki Türk Edebiyatının en bilinen öykülerinden birini, Oğuz Atay’ın mı yoksa Falih Rıfkı Atay’ın mı yazdığını karıştırırsa bu elbette milletin ağzına sakız olur ve tekrar tekrar bunu adamın kafasına kakarlar. Zira insanlara yazarlık öğretecek belli bir yetkinlik iddiasında bulunulmakta.

Ama ben bu yazıda, İmge Yaratıcı Yazma Kursunun çok daha esaslı bir kusuruna değineceğim. Aslında asıl amacım bu kursu bir kez daha eleştirirken yazarlığın ne olduğunu da bir kez daha anımsatmak. İnsanları böylesine yanlış yönlendiren bir kurum olduğu sürece bu kurumla uğraşmaktan, birkaç yazı daha yazmaktan geri kalmayı düşünmüyorum.

Gelelim konumuza, daha önce bir iki kere yinelemiştim, Hemingway bir yerde şöyle der: “Düzyazı mimaridir, iç tasarım değil, üstelik barok devrini de çoktan geride bıraktık.” Bu, tam da bizim ülkemizde bazılarının kurmaca yazarlığının ve genel olarak sanatın ne olduğunu nasıl anladıklarıyla ilgili bir söz. Yazarlık, birtakım güzel, afili söz sanatlarını yerli yersiz kullanmaya dair bir söz ustalığından çok daha öte bir şeydir. Bir öyküyü, bir romanı oluştururken, ne kadar sözcük sözcük, cümle cümle yazarsanız yazın, yaptığınız şey eski Türk el zanaatlarında olduğu gibi bir bezeme işçiliği değildir. Veya Hemingway’in dediği gibi, ortada bir iç mekânın dekorasyonundan değil, olsa olsa bütünlüklü bir yapının mimarisinden söz edebiliriz. Kilit sözcük burada gizli sanırım, edebiyat veya diğer sanatlar, dekoratif zanaatlardan oldukça farklıdırlar.

Eğer siz, tutup da metne hiçbir katkısı olmayacak biçimde metni birtakım sözcük bezemeleri, afili cümleler, söz sanatlarıyla dolu bir halde doldurursanız tam da Hemingway’in gösterdiği hataya düşersiniz. Siz, bir çini süslemiyorsunuz, barok mobilyalar yapmıyorsunuz, yaptığınız şey tezhip veya bakır işlemeciliği de değil! Yazarlık yaparken yaptığınız şey bir metin inşa etmektir. Bu yapının yeri geldiğinde her bir sözcüğünün önem taşıması, onun bu mimari yapısını değiştirmez. Ama insanlar, yalnızca kurmaca edebiyatı değil, resmi, heykeli, diğer sanatları da bezeme zanaatlarıyla karşıtırıyorlar. Sırf bu yüzdendir ki yalnızca Facebook’ta gerçek şairlere atfedilen bir sürü sahte ağlak manzumeler dolaşmakta. İnsanlar şiirin ne olduğunu bilmediği için bu tür “kendince güzel sözler”i şiir sanıyor.

İşte İmge Yaratıcı Yazma Kursunun ilk ders videosunda yer alanları eleştirmemin başlıca sebebi budur. Bu kursu yürüten kişiler, yazar olmamalarının da etkisiyle yazarlığı bambaşka bir şey sanmaktalar: yazarlığın cümle bazında bir takım söz sanatlarından ibaret olmasını. Oysaki metni böyle söz sanatlarıyla doldurmak, usta yazarlarca şu sözcüklerle karşılanmakta: yapmayın! Zaten şu da bir gerçek ki yaratıcı yazarlık kitaplarının ve eğitiminin ortaya çıktığı 19. yüzyıldan beri genç yazarlara birtakım teknikler öğretilirken “Bakın cümlelerde sözcükleri şöyle şöyle söz sanatlarıyla kullanırsanız yaratıcı bir anlatıma ulaşırsınız” gibi şeyler anlatılmamaktadır. Atölyelerde anlatılanlar temelde metnin mimarisine, kurgusuna, karakterlerine, atmosferine, çatışmaya, olay örgüsüne vb. ilgilidir. Metnin minimal boyutta incelenmesi başka metinlerden ve atölyelere katılan katılımcıların kendi metinlerinden yapılan okumalar sonucu ortaya çıkmaktadır.

Son olarak bir kez daha, yazarlık atölyelerine başvururken dikkatli olun. Paranızı yetkin olmayan kişilere kaptırmayın. Ve unutmayın, yazarlık atölyeleri temelde size kurmaca bir metnin ne demek olduğunu, nelerden oluştuğunu, yazar gözüyle okumanın nasıl yapılıp bir metnin nasıl parçalarına ayrılacağını ve bu deneyimden kendi yazarlığınıza dair neleri öğrenebileceğinizi  öğretirler. Bunun yanı sıra yazdığınız metinleri yetkin gözlere göstererek kendinizi sınamanızı sağlar ve yazma deneyimi sırasında kullanılan bazı teknikler de aktarılır. Ama yazarlık veya sanatçılık temelde öğretilebilen bir şey değildir. Tıpkı resim atölyesinde resim tekniklerini öğrettikleri ama sanatçı olmayı öğretmedikleri gibi. Sanırım bir sanatı el zanaatından ayıran temel farklardan birisi de bu: bir zanaatı başkasından kolayca öğrenebilirsiniz, ama yazarlığı “anlam parçalarıyla oynayarak” öğrenemezsiniz.